Yazar Yazarın Tüm Yazıları
En az maliyetli ve en fazla taşıma yapılabilen sektördür denizciliktir
Günümüzde devletlerin % 80’inin kıyısı var, hacim olarak ta dünya ticaretin yaklaşık %75i deniz yolu ile yapılıyor. En az maliyetli ve en fazla taşıma yapılabilen sektördür denizcilik. Gemi ve gemi adamı olmazsa dünya ticareti sekteye uğrayacağı aşikârdır. Yukarıdaki kısa açıklamadan anlaşılacağı üzere deniz taşımacılığının önemi açıktır. Gemi adamının gemide çalışması kendisi, ailesi, ülkesi ve dünya ekonomisi ile doğrudan ilgilidir. Bu çerçevede günümüzde gemi adamı nasıl çalışıyor? Gemi adamının çalışabilmesi ile liman cüzdanı, gerekli sertifikalar ve gemi haricinde ülke dışına gidebilmesi için pasaport gerekiyor. Pasaportları normal vatandaşlara mahsus pasaporttan ibarettir. Hemen hemen sıradan vatandaşlara yapılan işlemler yapılıyor. Hal böyle iken gemisi büyük bir ihtimalle yurt dışında olan bu gemi adamı gerek gemiden ayrılış gerekse gemiye katılışı pasaport ile yapmak zorunda olacaktır.
İnsanların görevlerini yerine getirmesinin kolaylaştırılması
Bürokratik süreç ve vize işlemleri çok uzun zaman almaktadır. Gemi adamının veya geminin beklemeye vakti yoktur. Kontratı dolan veya zaruri sebeplerle gemiden ayrılacak personelin yerine gemiye aynı özellikte başka bir personel atanması gerekecektir. Aksi halde ya gemi hareket edemez veya limanda beklediği her gün için belki de on binlerce dolar zarar edecek veya muhtemel yükünü kaçırması gibi onlarca istenmeyen olaylara neden olunacaktır. Aynı personel ile sefere devam etmesi durumunda da personelde fiziki ve ruhsal sorunlar oluşmaya başlaması büyük bir ihtimaldir ki yapılan araştırmalarda bu anlaşılmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere gemi adamları sıradan bir vatandaş değil işinin gereğini yapan ve yapmaya çalışırken de bir nevi kamusal hizmeti yerine getiren insanlardır. Bu nedenle bu insanların görevlerini yerine getirmesinin kolaylaştırılması elbette en doğal isteklerden biridir.
Yeşil Pasaport (hususi pasaport)
Son zamanlarda sıkça dile getirilmeye çalışılan uzak yol gemi kaptanlarına yeşil pasaport verilmesi konusu gündeme haklı olarak gelmektedir. Yeşil Pasaport (hususi Pasaport), kanun koyucu tarafından devletin hizmetinde yüksek derecede çalışanlar ile gene kanun koyucunun belirlediği kriterleri sağlayanlara görev süresince veya emekli oldukları zamanda dahi kendileri ve birinci derece yakınlarına yurt dışına çıkmaları için kolaylaştırıcı hususi damgalı yeşil renkli bir pasaporttur. Elbette bu pasaporta sahip olanların bu haklarından niçin ve ne kadar faydalandıkları düşünülse de sonuçta kamusal görevin bir sonucu olduğu kabul edilmelidir. Hal böyle iken evi ve işi gemi olan ve geminin nerede ve ne zaman bulunacağı önceden kestirilemeyen bir olgu olduğu göz önüne alındığında gemi adamları işine zamanında nasıl gidecek sorusu sorulmalıdır.
Yeşil pasaport kamusal işlerde çalışan kişilere verildiğini söylemiştik. Peki, gemi adamı kamu personeli olabilir mi? Bana göre devlete ait bir iş yerinde çalışmıyorsa hayır ama kamusal yani ülkeye ve genel bütçeye fayda sağlıyorsa evet. Ayrıca denizci için önemli bir ayrıntı var. Gemi ve kıçındaki bayrak. Bu çerçeveden bakıldığında Bayrak Yasası gereğince gemi bayrağını taşıdığı ülkenin bir parçasıdır ve gemi kaptanı da bir nevi büyükelçidir.
Kaptan işvereni ve bir nevi ülke bayrağını temsil etmektedir
Türk Ticaret Kanunu (TTK) incelendiğinde 163 başlık veya cümle içinde geçen kaptanı tarif eden, görev ve sorumluluklarını belirleyen kelime (açıklama) bulabilirsiniz. Bu hiçbir meslek grubunda olmayan bir özelliktir. Yetki ve sorumlulukları birçok kamu üst personelinin yetkilerinden fazladır. Kaptan, işvereni ve bir nevi ülke bayrağını temsil etmektedir. Gemi bağlama limanı dışında bulunduğu sırada TTK Md. 1104-1: Gemi bağlama limanı dışında bulunduğu sırada kaptan bu sıfatla geminin donatılmasına, yakıt ve kumanyasına, gemi adamlarına, denize, yola ve yüke elverişli halde tutulmasına ve genel olarak yolculuğun güvenli bir şekilde yürütülmesine ilişkin her türlü işlem ve tasarrufları üçüncü kişilerle donatan adına yapmaya yetkilidir hükmüne havidir.
Basın mensuplarına yönerge kapsamında hizmet damgalı pasaport hakkı verilmiştir. Yönergenin kapsamı; 5187 sayılı Basın Kanunu ve 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun hükümleri uyarınca faaliyet gösteren basın yayın kuruluşlarında çalışan ve bu kuruluşlarca geçici olarak yurt dışı görevle görevlendirilen basın kartı sahibi basın mensupları ile Türkiye’de ikamet eden sürekli nitelikte basın kartı sahiplerini kapsar denilmektedir. Avukatlık mesleğinin kamusal hizmet sayılması nedeniyle 17 Ocak 2020 günkü Resmi Gazete’de yayımlanarak meslek kıdemi 15 yıl ve üzeri olan avukatlara kanunda tarif edilen suçları işlememek koşuluyla hususi pasaport hakkı verilmiştir.
Bunların haricinde 23.03.2017 tarih ve 30016 sayılı Resmi Gazete’de İhracatçılara Hususi Damgalı Pasaport Verilmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı yayımlanmıştır. Bu düzenleme ile son üç yılda yıllık ortalama ihracat tutarı Cumhurbaşkanı’nın belirleyeceği değerin üzerinde olan firma yetkilileri ile ilgili olarak yapılan düzenleme ile 4 yıl süre ile yeşil pasaport verilmesi ortaya çıkmıştır. Elbette bu düzenleme ihracatı teşvik ve ihracatçıyı onurlandırarak ülke sınırları dışına çıkışı kolaylaştıran olumlu bir atılımdır.
Kaptanların kamu görevi niteliği
Hiç şüphe götürmez ki Türk gemi kaptanlarının TTK ilgili maddelerinde belirtilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yeri geldikçe Türk Bayrağını dünya denizlerinde dalgalandıran, gemi sahibi adına hareket eden, ihracat ve ithalata katkıları nedeniyle ülke ve dünya ekonomisine katkı sağlayan bir mesleğin mensupları olan gemi kaptanlarının Hususi Damgalı Pasaport verilen diğer meslek gruplarından daha az kamusal görev yaptığı söylenemez.
17.03.2022 tarihli Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı gemi adamları yeterlilik istatistik verişlerine göre kaptan dâhil bütün gemi personelinin sayısının 152.683 kişi olduğu anlaşılmaktadır. Bu rakama balıkçılar ve yat personeli dâhil telsiz zabiti (GOC, ROC, REO gibi çift ehliyet olması ihtimali nedeniyle) hariçtir. Bu sayı en kötü ihtimalle personelin yarısının uluslararası denizde olduğu düşünülürse ülke ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler olarak çok ciddi bir ekonomik kazanç demektir. Bu rakam Filipinler de 2019 verilerine göre 380.000 gemi adamı dünya üzerinde dolaşması ile toplam dünya denizcilerinin dörtte birine denk gelmekte olup yıllık katkısı 6,14 milyar dolardır(TÜRDEF). Brezilya nasıl dünyaya futbolcu ihraç ediyor ise Filipinlerde adeta gemi adamı ihraç etmektedir. Bu insanların gemi katılış ve ayrılışları çok daha kolay olmakta acenteler ve armatörler tarafından daha tercih edilmektedir.
